Depresja – objawy, diagnoza, leczenie, samopomoc

Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) ponad 350 milionów ludzi na całym świecie cierpi na depresję. W Austrii od 10 do 25% ludzi przynajmniej raz w życiu cierpiało na depresję. Dokładne liczby są trudne do określenia, gdyż nie wszystkie objawy są diagnozowane jako depresja i poddawane leczeniu. Zachęcamy do przeczytania, w jaki sposób objawia się depresja, czym różni się ona od wahań nastroju i jakie metody są obecnie stosowane w jej leczeniu.

Objawy depresji

W psychiatrii depresję uznaje się za jedno z tzw. zaburzeń afektywnych. Zaburzenia afektywne to zespół zaburzeń psychicznych charakteryzujących się klinicznie istotną zmianą poziomu nastroju. Depresja jest chorobą psychiczną, której towarzyszy apatia, pogorszenie nastroju, utrata zainteresowania otoczeniem i radości życia, ograniczone odczuwanie przyjemności i zdolności do działania. W porównaniu z osobami zdrowymi osoby cierpiące na depresję demonstrują powyższe objawy w sposób znacznie bardziej intensywny i trwały, a także są one bardziej niezdolne do samodzielnego działania. Depresja może również wiązać się z szeregiem dolegliwości fizycznych, w tym bólami głowy, pleców, zaparciami, problemami z układem krążenia lub uczuciem ucisku w klatce piersiowej. Zmniejszone odczuwanie przyjemności, jak również zmiany apetytu i wahania masy ciała mogą również wystąpić wraz z objawami depresji.

Przyczyny depresji

Przyczyny depresji są tak zróżnicowane, jak jej objawy, które wskazują, że dana osoba jest dotknięta tą chorobą. Tak więc czynnikiem wywołującym depresję może być każde zdarzenie życiowe powodujące stres, np.: długotrwałe konflikty w życiu zawodowym i/lub prywatnym długotrwałe przemęczenie, ciężkie schorzenia fizyczne, negatywne przeżycia takie jak separacja, rozwód lub śmierć bliskiej osoby nieumiejętność aklimatyzacji, migracja/uchodźstwo utrata pracy traumatyczne przeżycia z dzieciństwa (przemoc fizyczna i/lub seksualna)

Depresja może mieć również przyczyny natury fizycznej. W takich przypadkach mówi się o depresji organicznej. Przykładowo stan depresyjny może wywoływać brak hormonów tarczycy. Natomiast nowotwór przedniego płata mózgu powodujący ucisk wywierany na struktury znajdujące się w tej części mózgu może wpływać na funkcję regulującą ogólny nastrój. Chociaż przyczyny i czynniki wyzwalające depresję nie zostały jeszcze w pełni zbadane, wiadomo, że aktywność mózgu osoby cierpiącej na depresję różni się od aktywności osoby zdrowej. Depresja prowadzi do zmian w funkcjonowaniu komórek nerwowych w niektórych partiach mózgu oraz aktywności neuroprzekaźników serotoniny i noradrenaliny. Neuroprzekaźniki to tzw. substancje przekaźnikowe występujące w mózgu, które przekazują informacje pomiędzy komórkami nerwowymi. Reasumując, można powiedzieć, że w stanie depresji zaburzona jest równowaga w przesyłaniu substancji sygnałowych w mózgu. Ponadto ryzyko zachorowania wzrasta, jeśli krewni cierpią lub cierpieli na tę dolegliwość.

Różnica między depresją a zaburzeniami nastroju

Konflikty w pracy, napięcia w związku, separacja, kłótnie, problemy finansowe, wypadek lub utrata bliskiej osoby mogą powodować obniżenie poziomu nastroju. Wyczerpanie, wewnętrzny niepokój, smutek, przygnębienie i utrata radości z życia są normalnymi odczuciami. Każdy człowiek doświadcza takich reakcji, a niektórzy nawet częściej niż inni. Tego typu zaburzenia nastroju, które są często ściśle związane z jakimś ciężkim przeżyciem i/lub fazą obfitującą w stres, należy jednak odróżnić od depresji w sensie medycznym; wraz z zanikiem sytuacji stresowych i uśmierzeniem bólu nastrój zazwyczaj powraca do normy.

Definicja depresji

Zgodnie z ICD-10 (10. wydanie International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems, pol. Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Pokrewnych Problemów Zdrowotnych), kryteria zaistnienia epizodu depresyjnego są spełnione, jeśli w przeciągu co najmniej dwóch tygodni pojawią się co najmniej dwa z trzech poniższych objawów: nastrój depresyjny występujący w stopniu wyraźnie nietypowym dla danej osoby, który utrzymuje się przez większość dnia, niemal każdego dnia i zasadniczo niezależne od okoliczności utrata zainteresowania otoczeniem lub odczuwania przyjemności z czynności, które normalnie były odczuwane jako przyjemne * obniżenie poziomu energii lub szybkie przemęczanie się

Ponadto musi występować co najmniej jeden z następujących objawów: utrata pewności siebie i poczucia własnej wartości nieuzasadnione poczucie winy lub wyraźnie niemające podstaw wyrzuty sumienia uporczywe myśli o śmierci lub samobójstwie ograniczona zdolność do myślenia lub koncentracji, wahania lub niezdecydowanie psychomotoryczny lub chorobliwy niepokój lub zahamowania wszelkiego rodzaju zaburzenia snu * utrata apetytu lub zwiększony apetyt, którym towarzyszy związana z tym zmiana masy ciała

Przejście od zaburzeń nastroju do chorobowego epizodu depresyjnego jest przez większość ludzi odczuwane raczej w sposób płynny. Jednak doświadczony lekarz może to odróżnić.

Stopnie i rodzaje depresji

Depresja jest podzielona na trzy stopnie nasilenia: Lekka depresja: występują łącznie co najmniej trzy z wyżej wymienionych objawów, z czego dwa należą do pierwszej kategorii (pogorszenie nastroju, utrata zainteresowania otoczeniem lub odczuwania przyjemności, obniżenie poziomu energii). Pacjent czuje się chory i poszukuje pomocy medycznej, ale pomimo utraty wydajności, może spełniać wszystkie obowiązki zawodowe i prywatne, pod warunkiem, że są one rutynowe. Umiarkowana depresja: łącznie występuje co najmniej sześć z wyżej wymienionych objawów, z czego dwa należą do pierwszej kategorii. Obowiązki zawodowe lub prywatne nie mogą być wykonywane wcale lub tylko tymczasowo. * Ciężka depresja: łącznie występuje co najmniej osiem z wyżej wymienionych objawów, w tym trzy należą do pierwszej kategorii. Podczas ciężkiego epizodu depresyjnego bez objawów psychotycznych pacjent wymaga stałej opieki. W przypadku epizodu depresyjnego z objawami psychotycznymi pojawiają się urojenia, absurdalne poczucie winy i/lub obawy związane z chorobą.

Rozróżnia się również różne formy depresji. W zależności od nasilenia, przyczyn i objawów depresja dzieli się m.in. na następujące rodzaje: Depresja jednobiegunowa: depresja jednobiegunowa jest najczęstszą formą depresji. Zaczyna się bardzo powoli, a u osób dotkniętych chorobą objawy pojawiają się dopiero po kilku dniach, tygodniach lub miesiącach. W wielu przypadkach znikają one samoczynnie. Depresja dwubiegunowa: występujący naprzemiennie nastrój przygnębienia (depresyjny) i euforyczny. Depresja ciążowa: z definicji depresja ciążowa może wystąpić w okresie od poczęcia do pierwszego roku życia dziecka. Kobiety, które wcześniej cierpiały na jakąś formę depresji, są bardziej narażone na ryzyko wystąpienia depresji ciążowej. Depresje związane z porami roku: sezonowe depresje występują rzadziej niż inne formy depresji. Są one, jak sama nazwa wskazuje, zależne od określonej pory roku (np. depresja zimowa).

W zależności od przebiegu choroby i stopnia skuteczności terapii, każda depresja dzieli się na epizod depresyjny (może wystąpić raz lub wielokrotnie) lub depresję przewlekłą (jeśli objawy trwają ponad dwa lata). W przypadku całkowitego powrotu do zdrowia mamy do czynienia ze zjawiskiem remisji. Stan, w którym objawy ulegają znacznej poprawie, lecz nie znikają całkowicie, nazywany jest remisją niepełną.

Depresja zimowa

Depresja zimowa występuje w chłodnych i ciemnych porach roku. Dotyka ona kobiet czterokrotnie częściej niż mężczyzn i jest najbardziej rozpowszechniona w krajach skandynawskich i środkowoeuropejskich. Depresja zimowa jest mało rozpowszechniona w krajach południowych. Depresja zimowa jest wywoływana brakiem naturalnego światła dziennego, jego zmniejszoną intensywnością w zimie i spadkiem temperatury. Ciało reaguje na brak światła przez wzmożoną produkcję melatoniny– hormonu odpowiedzialnego za rytm snu. W rezultacie stajemy się bardziej zmęczeni, a nastrój pogarsza się. Typowymi objawami depresji zimowej są zwiększona potrzeba snu, zmęczenie poranne, apatia, brak energii, zaburzenia równowagi psychicznej i pogorszenie nastroju. Ponieważ w stanie depresji zimowej mózg odczuwa brak serotoniny (hormonu regulującego rytm snu, temperaturę ciała, popęd płciowy i nastrój), ludzie cierpiący na depresję zimową odczuwają wzmożone łaknienie słodyczy, ponieważ cukier pomaga mózgowi zrekompensować niedobór serotoniny.

Diagnozowanie depresji

Wiele osób nie idzie do lekarza z nieuzasadnionego wstydu lub nie przyznają się do objawów. Konsultacja lekarska może pomóc w określeniu potencjalnych przyczyn zmian nastroju i rozpoczęciu odpowiedniego leczenia. Diagnozę stawia wyspecjalizowany lekarz rodzinny lub psychiatra, opierając się przede wszystkim na szczegółowym wywiadzie z pacjentem. W niektórych przypadkach wykonuje się również laboratoryjne badanie krwi oraz tomografię komputerową (CT) w celu stwierdzenia bądź wykluczenia zmian fizycznych, takich jak niedobór witaminy B12, zmiany hormonalne lub niski poziom cukru we krwi jako przyczyny depresji.

Leczenie depresji

Na podstawie wywiadu lekarza z pacjentem i wyników badań sporządzany jest odpowiedni plan terapii. Depresja może być leczona przy zastosowaniu leków i psychoterapii. W wielu przypadkach połączenie obu tych metod odnosi pożądany skutek. Należy pamiętać, że terapia wymaga cierpliwości - nawet pod optymalną opieką depresja nie znika z dnia na dzień.

Antydepresanty

Leki przepisywane w leczeniu depresji zwane są antydepresantami. Leki antydepresyjne działają na zasadzie ingerencji w różne systemy neuroprzekaźnikowe znajdujące się w mózgu i kompensują brak neuroprzekaźników. Istnieje wiele różnych leków antydepresyjnych – nowoczesne preparaty działają w sposób znacznie bardziej ukierunkowany niż leki antydepresyjne starszej generacji (np. tzw. trójcykliczne i tetracykliczne) i mają również mniej skutków ubocznych. Leki stosowane obecnie w leczeniu depresji to selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (blokujące w mózgu molekuły, które są odpowiedzialne za powrót serotoniny do zapasów komórkowych), inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny w mózgu oraz inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny (inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny i dopaminy do komórek nerwowych mózgu). Do substancji czynnych nowoczesnych leków antydepresyjnych należą citalopram, escitalopram, fluoksetyna, fluwoksamina, paroksetyna, sertralina, duloksetyna, milnacipran, wenlafaksyna, bupropion i reboxetyna. W zależności od środka antydepresyjnego poprawa nastroju może trwać średnio od ośmiu dni do trzech tygodni. Jeśli terapia farmakologiczna nie daje pożądanego rezultatu, lekarz dostosowuje dawkę leku lub przepisuje inny środek antydepresyjny w celu dalszej terapii.

Psychoterapia

Leki mogą pomóc rekompensować brak neuroprzekaźników w mózgu, lecz nie są w stanie gruntownie zmienić sposobu życia osób dotkniętych tym schorzeniem. Psychoterapia może pomóc ludziom cierpiącym na depresję radzić sobie z (wewnętrznymi) konfliktami i emocjami, bardziej świadomie przeżywać sytuacje rozstania i rozwiązywać konflikty społeczne. Jeśli przyczyny pogorszenia nastroju są nieznane, rozmowa z psychoterapeutą może okazać się pomocna w ich zdefiniowaniu. Istnieje wiele różnych metod psychoterapii. W terapii psychodynamicznej np. głęboko zakorzenione problemy powstałe w dzieciństwie są rozwiązywane krok po kroku wspólnie z terapeutą. W ramach terapii behawioralnej psychoterapeuta pomaga pacjentowi w opracowaniu nowych strategii behawioralnych oraz odrzuceniu negatywnych wzorców zachowań i myślenia. Pozytywna relacja między psychoterapeutą a pacjentem jest szczególnie ważna dla powodzenia psychoterapii. Uczciwe relacje oparte na zaufaniu są absolutnie konieczne, aby móc bez ograniczeń rozwiązywać wszystkie problemy poruszane podczas terapii. Oprócz terapii farmakologicznej i psychoterapii istnieją inne możliwości leczenia, w tym stymulacja magnetyczna, terapia ruchowa, elektrowstrząsowa i światłolecznictwo. Ta ostatnia metoda jest często stosowana w leczeniu depresji zimowej. Pacjent siedzi przed aparatem oświetleniowym wyposażonym w sześć lub osiem świetlówek, które emitują światło fluorescencyjne (bez promieniowania ultrafioletowego). Pod względem intensywności emitowane światło odpowiada w przybliżeniu światłu jasnego wiosennego dnia i pozytywnie wpływa na określone struktury mózgu. Zalecany dzienny czas trwania światłoterapii wynosi od pół godziny do czterech godzin. Stosowanie tych i innych środków powinno być zawsze poprzedzone konsultacją medyczną.

Co można zrobić samemu w przypadku depresji

• Ruch: sport i/lub spacery na świeżym powietrzu mają bardzo pozytywny wpływ na stan umysłu.
• Odżywianie: zdrowa i zbilansowana dieta wywiera nie tylko pozytywny wpływ na zdrowie fizyczne, lecz również na samopoczucie.
• Towarzystwo: osoby aktywnie spędzające czas wolny, przebywające z rodziną i przyjaciółmi i szukające kontaktu z innymi ludźmi działają na rzecz dobrego samopoczucia.
• Próbowanie nowych rzeczy: istnieje wiele sposobów dogadzania sobie, m.in. masaże, joga, sauna lub inne programy wellness, które zapewniają relaks i pomagają zmniejszyć poziom stresu.
• Konsekwencja w postępowaniu: nie należy odstawiać leków antydepresyjnych, gdy tylko nastrój ulegnie poprawie. Regularne wizyty u lekarza i sesje terapeutyczne są ważne z punktu widzenia długotrwałego i skutecznego wyniku terapii.

Źródła
Dr Brigitte Schmid-Siegel, Division of Social Psychiatry, Department of Psychiatry and Psychotherapy, Medical University of Vienna; Die postpartale Depression, Spectrum Psychiatrie 03/2015, MedMedia Verlag und Mediaservice GmbH [in German]

Dr Hans-Peter Kapfhammer, Department of Psychiatry, Medical University of Graz; “Organische Depression” versus komorbide Depression bei somatischen Krankheiten, neuro Supplementum 03/2015, Austrian Neurology Society [in German]

Prof. Florian Holsboer, CEO of HMNC GmbH, Munich; Depression: personalisierte Therapie, Clinicum Neuropsy 06/2014, Medizin Medien Austria GmbH [in German]

Dr Gabriele Sachs, Department of Psychiatry and Psychotherapy, Medical University of Vienna; Kognition bei Depression, Clinicum Neuropsy 04/2014, Medizin Medien Austria GmbH [in German]

International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems (ICD), ICD-10, Version 2013, World Health Organization

Dr Siegfried Kasper, Department of Psychiatry and Psychotherapy, Medical University of Vienna; Unipolare Depression, Clinicum Neuropsy 05/2011, Medizin Medien Austria GmbH [in German]

Autor: Katharina Miedzinska, MSc