Angina tonsillaris – zapalenie migdałków

Angina – w żargonie medycznym „angina tonsillaris”, jest zapaleniem migdałków podniebiennych. W tak zwanym bakteryjnym zapaleniu gardła dochodzi do uszkodzenia tkanki limfatycznej w okolicy gardła.

Migdałki podniebienne znajdują się w miejscu przejścia jamy ustnej w gardło, gdzie przechwytują patogeny przenikające przez nos i usta. Organ ten jest zatem ważną częścią układu odpornościowego.

Dzieci częściej niż dorośli zapadają na zapalenie migdałków. Wraz z wiekiem maleje jednak prawdopodobieństwo wystąpienia zapalenia migdałków, dlatego też nawet w przypadku kilkukrotnego zachorowania w ciągu roku nie należy natychmiast podejmować decyzji o ich wycięciu.

Jakie są przyczyny anginy?

Patogeny wywołujące anginę w obszarze migdałków przenoszone są drogą kropelkową, tj. przez ślinę lub wydzielinę z nosa podczas mówienia, kichania lub kaszlu. Czynnikami chorobotwórczymi są głównie bakterie, rzadziej wirusy. Infekcja bakteryjna jest głównie powodowana przez paciorkowce. W bardzo rzadkich przypadkach przyczyną anginy mogą być grzyby. Również osłabienie układu odpornościowego może mieć wpływ na rozwój anginy. Stwierdzenie, jakie podłoże ma angina, wirusowe czy bakteryjne, jest istotne z uwagi na fakt, że bakterie mogą być leczone antybiotykami, a wirusy nie. Uchwycenie różnicy pomiędzy wirusami a bakteriami jest jednak trudne nawet dla lekarzy. Najbardziej wiarygodne rezultaty daje wymaz z gardła, ale jego dokładna ocena może trwać do kilku dni. Szybki test na obecność paciorkowców zajmuje zaledwie kilka minut, lecz nie jest już tak dokładny. Angina „ropna” może mieć podłoże zarówno bakteryjne, jak i wirusowe, dlatego też metoda ta nie jest pomocna w odróżnianiu patogenów. Zapalenie migdałków może wystąpić samodzielnie lub przy okazji innej choroby. Należą do nich między innymi: choroba Pfeiffera (mononukleoza) płonica gruźlica błonica

Jakie objawy towarzyszą zapaleniu migdałków?

Objawy zapalenie migdałków pojawiają się zazwyczaj dość nagle. Głównym objawem jest silny ból podczas przełykania. Inne typowe objawy to: zaczerwienione, obrzęknięte migdałki; często dodatkowo biało-żółty nalot wysoka gorączka powiększone węzły chłonne pod uszami ból głowy nieprzyjemny zapach z ust utrata apetytu, wyczerpanie

W zależności od przebiegu choroby zapalenie migdałków trwa od jednego do dwóch tygodni. W wielu przypadkach zapalenie obejmuje nie tylko migdałki, lecz także gardło (zapalenie gardła). Typowym objawem anginy jest dość szybki spadek gorączki z towarzyszącym jeszcze przez dłuższy czas bólem gardła i obrzękiem migdałków.

Jakie powikłania mogą wystąpić podczas zapalenia migdałków?

Powikłania związane z zapaleniem migdałków są rzadkie. Powikłaniem występującym od czasu do czasu jest tzw. ropień okołomigdałkowy. Powstaje on w wyniku nagromadzenia się ropy wokół zapalonego migdałka. Objawami tego stanu są bardzo silny jednostronny ból podczas przełykania, trudności w otwieraniu ust i ból ucha. W wyniku powikłania zapalenia migdałków może również dojść do infekcji ucha środkowego lub zapalenia nerek. W obu przypadkach konieczne może być leczenie antybiotykami. Angina wywołana przez paciorkowce może również prowadzić do gorączki reumatycznej. Gorączka reumatyczna przejawia się bolesnym obrzękiem stawów i wysoką gorączką. Leczenie penicyliną zapobiega temu powikłaniu, które w dzisiejszych czasach występuje bardzo rzadko.

Kiedy należy udać się do lekarza?

Z reguły nasz system immunologiczny jest w stanie samodzielnie poradzić sobie z zapaleniem migdałków, niezależnie od tego, czy czynnikiem wywołującym schorzenie są bakterie czy wirusy. Należy skonsultować się z lekarzem, jeśli wystąpią:

duże trudności z przełykaniem praktycznie uniemożliwiające jedzenie
trudności z oddychaniem
dolegliwości nieulegające poprawie
nietypowe objawy (np. wysypka skórna)

Leczenie

Środki przeciwbólowe

Do środków przeciwbólowych, które są często przepisywane w terapii zapalenia migdałków, należą ibuprofen, kwas acetylosalicylowy (aspiryna) i paracetamol. Mogą one łagodzić objawy, ale nie mają wpływu na przebieg choroby. Należy koniecznie przestrzegać wskazówek dotyczących dawkowania zawartych w dołączonej do opakowania ulotce, ponieważ zbyt niska dawka nie daje pożądanego efektu. Można również stosować miejscowe środki przeciwbólowe w postaci roztworów do płukania gardła, sprayów lub pastylek – często z dodatkowym składnikiem antyseptycznym. Nie są one jednak zalecane.

Antybiotyki

W przypadku bardzo silnych objawów lub ciężkiego przebiegu zapalenia migdałków lekarze zazwyczaj przepisują antybiotyki. Są one skuteczne tylko w infekcjach bakteryjnych, które, jak już wspomniano powyżej, są trudne do dokładnego zdiagnozowania. Badania przeprowadzone u pacjentów z bólem gardła wykazują, że antybiotyki mogą skrócić czas trwania objawów o około jeden dzień. Bardziej powszechne są jedna skutki uboczne stosowania antybiotyków, do których należą wysypka skórna, problemy trawienne i zakażenia grzybicze pochwy. Dlatego też należy zawsze rozważyć stosunek korzyści do ryzyka związanego z przyjmowaniem antybiotyku. Jeśli lekarz przepisał antybiotyki do leczenia zapalenia migdałków, ważne jest, aby doprowadzić leczenie do końca, tzn. nie przerywać go gwałtownie, nawet jeśli objawy ustąpiły po zużyciu zaledwie połowy opakowania. W ten sposób można zapobiec rozwojowi lekoodporności, tj. odporności bakterii na antybiotyki oraz ponownemu wystąpieniu stanu zapalnego.

Środki domowe

Jednym ze sprawdzonych w praktyce środków domowych stosowanych w leczeniu zapalenia migdałków są okłady z twarogu. Świeży twaróg nakłada się bezpośrednio na szyję i owija suchymi ręcznikami. Pacjent powinien leżeć w łóżku pod przykryciem przez co najmniej pół godziny. Twaróg posiada właściwości hamujące stany zapalne lub umożliwiające „wyciąganie ich z chorych tkanek”. Innym lekarstwem domowym na anginę – podobnie jak w przypadku innych infekcji gardła – jest wyciąg lub ekstrakt z oleju, który ma za zadanie wiązanie toksyn i patogenów. Po przebudzeniu, najlepiej przed śniadaniem, należy płukać usta przez kwadrans jedną łyżką oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia. Olej zmienia zabarwienie na białe lub żółte i po upływie 15-20 minut należy wypluć go do toalety. Następnie należy dokładnie przepłukać usta i gardło ciepłą wodą oraz umyć zęby, aby usunąć wszystkie toksyny i patogeny uwolnione przez olej. Pomocne może być również płukanie herbatą z szałwii lub wodą z solą – oba sposoby mają działanie przeciwzapalne lub dezynfekujące. W każdym razie ważne jest, aby pić wystarczająco dużo płynów, oszczędzać się i zrezygnować z palenia!

Zabieg usunięcia migdałków

Podczas operacji usuwania migdałków wycinane są oba migdałki podniebienne. W przypadku powiększenia migdałków, można jedynie wykonać zabieg zmniejszenia ich rozmiaru. Podczas operacji usuwania migdałków pacjent leży na plecach z odgiętą do tyłu głową. Zabieg ten nie trwa zbyt długo i jest zazwyczaj uważany za rutynowy, aczkolwiek często skutkuje powikłaniami. W przypadku dzieci operacja wykonywana jest w znieczuleniu ogólnym, zaś u młodzieży i dorosłych stosuje się znieczulenie miejscowe. Dzieci i osoby z podwyższonym ryzykiem wystąpienia krwawienia pooperacyjnego muszą koniecznie pozostać w szpitalu przez okres od dwóch do trzech dni. Zazwyczaj zaleca się usunięcie migdałków w sytuacji, kiedy: występuje ponad pięć przypadków zapalenia migdałków rocznie w ciągu dwóch kolejnych lat występuje znaczne powiększenie migdałków, utrudniające oddychanie

Co przemawia przeciw operacji usunięcia migdałków?

Podczas gdy w przeszłości stosunkowo szybko zalecano usuwanie migdałków po przejściu kilku stanów zapalnych w ciągu roku, coraz więcej lekarzy niechętnie przeprowadza tego typu zabiegi ze względu na ryzyko silnego krwawienia. Dotyczy to w szczególności małych dzieci, które na ogół częściej cierpią na zapalenie migdałków i jednocześnie są najbardziej narażone na poważne powikłania pooperacyjne. Ze względu na małą objętość krwi w organizmie dziecka, w porównaniu do osób dorosłych istnieje zwiększone ryzyko ciężkiego krwawienia ze skutkiem śmiertelnym. Dzieci są również bardziej narażone na zadławienie się krwią. Mając na uwadze, że u dzieci krwawienie pooperacyjne może trwać przez kilka tygodni, powinny one przez ten czas zawsze spać w pobliżu dorosłych. Ryzyko wystąpienia silnego krwawienia, które zatrzymuje się poprzez kolejną operację, wynosi 1-4%. Migdałki są także ważnym elementem układu odpornościowego. Nie zbadano jeszcze szczegółowo wpływu ich braku na funkcjonowanie organizmu. Również skuteczność operacji wycięcia migdałków pod kątem ograniczenia stanów zapalnych gardła jest wątpliwa. Badania dowodzą co prawda, że dzieci po usunięciu migdałków wykazywały mniejsze prawdopodobieństwo wystąpienia zapalenia gardła w pierwszych dwóch do trzech lat po tym zabiegu, jednak w późniejszym okresie nie wykazano żadnej różnicy w porównaniu z innymi dziećmi. Uważa się, że tendencja do rozwoju zapalenia migdałków zmniejsza się wraz z wiekiem niezależnie od rodzaju leczenia. Natomiast w przypadku dorosłych nie ma obecnie uznanych badań na temat korzyści płynących z operacji usunięcia migdałków.

Leczenie przewlekłego zapalenia migdałków

W przypadku przewlekłej anginy (trwającej dłużej niż trzy miesiące), bakterie osadzają się na stałe na migdałkach. Stan ten może być spowodowany np. przez niedoprowadzone do końca leczenie antybiotykami ostrego zapalenia migdałków lub częściowe usunięcie migdałków. Stopień nasilenia objawów jest różny – od ledwo zauważalnego do bardzo poważnego. Typowymi objawami są trwale powiększone węzły chłonne oraz stale występujący nieprzyjemny zapach z ust Leczenie przewlekłej anginy przebiega tak samo jak w przypadku jej ostrej odmiany, aczkolwiek jednocześnie należy wzmacniać układ odpornościowy, np. poprzez podawanie leków homeopatycznych. W przypadku braku poprawy lub jeśli objawy choroby są poważne, często zaleca się całkowite usunięcie migdałków.

Źródła

Patient information from the BMJ Group: Tonsillitis. Web publication date: 16 March 2011. http://clinicalevidence.bmj.com

BMJ Group: Tonsillitis – Key Points. Web publication date: 26 October 2009. http://clinicalevidence.bmj.com Patient information from the German Society for General Practice/Family Medicine (DEGAM): Sore throat. 2009.

http://www.awmf.org/uploads/tx_szleitlinien/053-010_S3_Halsschmerzen_Patienten_10- 2009_12-2013.pdf [in German]

Patient information from the BMJ Group: Tonsillitis. Web publication date: 16 March 2011. http://clinicalevidence.bmj.com

http://www.awmf.org/uploads/tx_szleitlinien/053-010_S3_Halsschmerzen_Patienten_10- 2009_12-2013.pdf [in German]

Autor: Katharina Miedzinska, MSc